بعد از گذشت بیش از ۱۰ ماه از انفجار بندر بیروت و استعفای حسان دیاب، نخست وزیر وقت لبنان، سعد حریری، مأمور تشکیل کابینه و میشل عون، رئیس جمهور لبنان هنوز هم برای تشکیل یک دولت با هم به نتیجه نرسیده‌اند و این امر موانعی را در روند تشکیل یک دولت کارآمد ایجاد کرده است. در عین حال دخالت‌های برخی از کشور‌ها نظیر عربستان، آمریکا و فرانسه نیز مانع بزرگی برای حل بحران سیاسی در لبنان شده است.

اما روز گذشته شبکه لبنانی «المیادین» به نقل از منابع آگاه گزارش داد پس از درخواست «جبران باسیل» رئیس جریان آزاد ملی از حزب‌الله برای میانجیگری، حزب‌الله در حال تلاش برای آرام کردن اوضاع میان طرف‌هاست تا شاید بتواند شرایط را برای تشکیل دولت آماده کند.

در ادامه به بررسی عوامل تشکیل نشدن دولت در لبنان و بحران سیاسی در این کشور خواهیم پرداخت.

همه چیز از انفجار بندر بیروت شروع شد؟

۴ اوت سال ۲۰۲۰ مطابق با ۱۴ مرداد ۱۳۹۹ انفجاری بزرگ و ویران‌گر بندر بیروت که بزرگترین بندر تجاری لبنان بود را از بین برد. شدت انفجار به قدری زیاد بود که تا کیلومتر‌ها دورتر نیز خسارت‌های بزرگی بوجود آورد و باعث کشته شدن بیش از ۲۰۰ نفر و زخمی شدن بیش از ۶ هزار نفر شد. منابع لبنانی خسارت مادی این انفجار را بیش از ۱۰ میلیارد دلار برآورد کردند، حتی سیلو‌های غله کاملا در این انفجار از بین رفتند.

بلافاصله بعد از این انفجار گمانه‌زنی‌ها درباره مواد منفجره و مسبب‌های این انفجار شروع شد. مقامات لبنانی اعلام کردند این انفجار به دلیل وجود ۲۷۵۰ تن نیترات آمونیوم در انبار‌های این بندر بوده است و همین مسئله موجب اختلافات گروه‌های سیاسی داخلی شد که یکدیگر را به قصور در این مورد متهم می‌کردند. از طرفی رسانه‌های خارجی نیز با دامن زدن به این اختلافات آتش بیار معرکه شدند و با ادعا‌هایی واهی سعی در مقصر نشان دادن حزب‌الله لبنان داشتند. این انفجار یکی از دلایل ایجاد بحران سیاسی و اقتصادی در لبنان بود.

سعد حریری استعفا کرد، ولی در ریاض!

پیش از آن سعد حریری، نخست وزیر وقت لبنان در سال ۲۰۱۷ در یک سفر غیرمنتظره و شتاب‌زده به عربستان رفت و با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان دیدار کرد. او در این سفر بدون بیان هیج دلیل منطقی استعفای خود را از سمت نخست وزیری در ریاض اعلام کرد، ولی پس از بازگشت از عربستان همچنان در سمت نخست وزیری باقی ماند.

کاملا مشخص بود این برنامه ولیعهد عربستان برای کارشکنی در امور داخلی لبنان است تا حزب‌الله را تحت فشار بگذارد. دلایل زیادی برای ولیعهد سعودی وجود داشت از جمله ایجاد یک خلاء سیاسی در لبنان و ایجاد خلل در ریاست جمهوری میشل عون که گزینه مطلوبی برای ریاض به حساب نمی‌آمد. عربستان با این کار نشان داد که به شدت در امور داخلی لبنان دخالت می‌کند.

حسان دیاب در ژانویه ۲۰۲۰ پس از اعتراضات مردمی و استعفای سعد حریری به پیشنهاد میشل عون، نخست‌وزیری لبنان را برعهده گرفت. حسان دیاب که مورد حمایت بیشتر گروه‌های لبنان از جمله حزب‌الله هم بود روی کار آمد، ولی اقبال با حسان دیاب یار نبود خصوصا بعد از انفجار بندر بیروت با فشار‌هایی که جریان ۱۴ مارس لبنان (جریان ملی‌گرا) و کشور‌های عربی-غربی به او آوردند از نخست وزیری کناره گیری کرد.

بعد از انفجار و بالا گرفتن اختلافات بین احزاب سیاسی لبنان و جریحه دار شدن افکار عمومی سعد حریری که همیشه پشتیبانی ثروتمندان و عربستان را داشت زمینه را برای بر عهده گرفتن منسب نخست وزیری و ماموریت تشکیل کابینه فراهم کرد. او بعد از استعفا از این منسب گفته بود هیچ‍وقت در هیچ منسبی فعالیت نخواهد کرد!

عوامل داخلی حل نشدن بحران سیاسی

پس از اینکه سعد حریری مامور تشکیل کابینه شد یک برنامه برای تشکیل دولت در لبنان ارائه کرد، برنامه‌ای که به گفته رئیس جمهور این کشور مطابق قانون اساسی لبنان نیست و برای حل بحران نیز کافی نمی‌باشد، اما سعد حریری با پافشاری بیش از حد از تغییر این برنامه خودداری می‌کند و همچنان باعث ایجاد اختلاف در عرصه سیاسی است.

مأمور تشکیل کابینه لبنان برای حل بحران سیاسی در این کشور دائما به کشور‌های خارجی سفر کرده و از آن‌ها یاری می‌طلبد. گویی از مذاکره با عوامل داخلی و رئیس‌جمهور دست برداشته است.

او چندی پیش به فرانسه سفر کرد و در دیدار با مکرون همه اتفاقات را به سمع و نظر رئیس جمهور فرانسه رساند. بعد از این سفر حریری به لبنان بازگشت و به دیدار عون رفت تا درباره تشکیل کابینه به اتفاق نظر برسند، اما باز هم این مذاکره بی نتیجه به پایان رسید. دفتر میشل عون در پیامی کوتاه درباره این گفتگو اعلام کرد سعد حریری بدون کوچک‌ترین توضیحی می‌گوید با ۱۸ متخصص می‌خواهد دولت تشکیل دهد.

حریری به دنبال تشکیل دولت لبنان در خارج از لبنان!

پیش از این حریری برای تشکیل دولت لبنان به مصر سفر کرد و با عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر دیدار و گفتگو کرد. او پس از اتمام سفرش در مصر به ترتیب به امارات و فرانسه رفت.

«مصطفی علوش»، عضو حزب المستقبل لبنان در خصوص سفر‌های پی در پی نخست وزیر مکلف به کشور‌های خارجی اظهار کرد: «دولت منحصرا باید در لبنان تشکیل بشود اگر حریری می‌خواهد مشکل را حل کند باید با رئیس‌جمهور ملاقات کند. سعد حریری به دنبال حل بحران نیست نه در مصر و نه در هیچ کجای دیگر!»

کارشناسان لبنانی می‌گویند حریری به دنبال اتلاف وقت است تا در سال ۲۰۲۲ زمان ریاست جمهوری میشل عون به پایان برسد.

در همین راستا «منیر الربیعی»، تحلیل‌گر سیاسی لبنان می‌گوید: هر چه که هست مربوط به اختلاف سعد حریری با میشل عون است.

روزنامه الاخبار لبنان در گزارشی نوشت: «هیچ چیز مشخص نیست، اما تنها چیزی که مشخص است این است که سعد حریری قانون را برعکس اجرا می‌کند. او منتظر رایزنی‌های پارلمان نبود، حریری خود را کاندیدای بلافصل نخست وزیری می‌دانست. میشل عون نگران سوء استفاده حریری از قدرت است.»

برخی از رسانه‌های خارجی و داخلی لبنان حزب‌الله را مسئول تشکیل نشدن دولت در این کشور می‌دانند این در حالی است که «سید حسن نصرالله» دبیر کل حزب الله بار‌ها بر لزوم تشکیل هر چه سریع‌تر کابینه تاکید کرده و حزب الله موضع مشخصی در این باره داشته است.

ابتکار عمل رئیس پارلمان لبنان برای تشکیل دولت

«نبیه بری» ، رئیس پارلمان لبنان چندی پیش یک پیشنهاد اساسی برای تشکیل دولت لبنان ارائه کرد. منابع لبنانی گفتند ابتکار عمل نبیه بری شامل تشکیل دولتی با حضور ۲۴ وزیر و شامل افراد متخصص و غیرحزبی بوده است؛ به طوری که کاملا متعهد به انجام برنامه‌های اصلاحات اعلام شده در زمینه‌های مختلف برای بازگرداندن اعتماد داخلی و خارجی به لبنان است.

همچنین رئیس پارلمان لبنان در گفتگو با روزنامه «النهار» اعلام کرد که طرح ابتکاری او برای تشکیل دولت لبنان همچنان پابرجاست و تا زمانی که ابتکار قابل قبول دیگری در دسترس نباشد، درباره آن تجدید نظر نخواهد کرد.

او با تأکید بر حمایتش از سعد حریری برای تشکیل دولت گفت: حمایت از حریری به این دلیل است که او از حمایت نمایندگان پارلمان، دار الفتوا و انجمن روسای دولت‌های سابق و هوادارانش برخوردار است.

نبیه بری با بیان اینکه لبنان دیگر توان تعویق تشکیل دولت را ندارد، اعلام کرد نمی‌توان منتظر انتخابات پارلمانی حتی انتخابات زودهنگام بود زیرا امکان برگزاری آن تا سه یا چهار ماه کمتر وجود ندارد که در اینصورت امکان دارد کشور کاملا از هم فروبپاشد.

فرانسه فقط ادعا می‌کند به دنبال تشکیل دولت لبنان است

تنها با گذشت دو روز از انفجار بندر بیروت امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه به لبنان سفر کرد و بدون صحبت و گفتگو با مقامات لبنانی مانند استعمارگران در بیروت قدم زد و با مردم درباره حل بحران در لبنان صحبت کرد که این اقدام موجب خشم و ناراحتی گروه‌های سیاسی این کشور شد.

کمی بعد از سفر مکرون به لبنان سفیر فرانسه در بیروت طرح فرانسه برای برون رفت از بن‌بست سیاسی در لبنان را به مقامات این کشور ارائه کرد. این طرح شامل ممیزی بانک مرکزی، انتصاب دولت موقت، اجرای اصلاحات اقتصادی و برگزاری زودهنگام انتخابات بود.

به گفته رویترز مکرون با ارائه دادن این طرح سعی دارد در امور جزئی لبنان نیز دخالت کند. این طرح دو صفحه‌ای نقش فرانسه در لبنان که مستعمره سابقش بود را تعمیق می‌بخشد.

تحریم‌های آمریکا مزید بر علت شده است

واشنگتن به بهانه قطع ارتباط حزب‌الله با بانک‌های لبنان این بانک‌ها و خصوصا بانک مرکزی را آماج تحریم‌های خود قرار داده است. می‌توان گفت قصد آمریکا از این تحریم‌ها ضربه زدن به حزب‌الله نیست بلکه آمریکا قصد دارد ارتباط بانک مرکزی لبنان را با نظام مالی جهانی قطع کند.

آمریکا با این بهانه قصد دارد وجهه حزب‌الله را که یک حزب سیاسی قوی در لبنان است، تخریب کند چرا که علی‌رغم فشار‌های زیاد علیه این جنبش، در انتخابات گذشته پارلمان لبنان، حزب‌الله و متحدانش توانستند با رای مستقیم مردم بیشتر کرسی‌های این پارلمان را به دست آورند.

دبیرکل حزب‌الله لبنان در سخنانی درباره نقش آمریکا در بحران لبنان گفته بود: «ما هر روز مورد حمله قرار می‌گیریم. سفیر آمریکا مدام علیه حزب‌الله حرف می‌زند و به صورت دائمی با مقامات لبنان رفت‌وآمد دارد تا سعی کند این مقامات را علیه حزب‌الله بسیج کند. تصمیمات مالی در لبنان چه ربطی به سفیرآمریکا دارد؟ ولی سفیر آمریکا مداخله می‌کند و حتی بسیاری از مسئولان را تهدید کرده است».

بورل: گزینه تحریم مقامات لبنان روی میز است

«جوزپ بورل»، نماینده اتحادیه اروپا که چندی پیش به لبنان سفر کرده بود با حسن دیاب و سعد حریری دیدار کرد و از وضعیت کنونی این کشور پرسید. او ادعا کرد تنها راه برون رفت لبنان از این مشکلات مذاکره با صندوق بین‌المللی پول است.

او در دیدار با یک مقام لبنانی بحث تحریم‌های اروپا علیه شخصیت‌های این کشور را پیش کشیده و اعلام کرد که اتحادیه اروپا در حال بررسی تحریم برخی شخصیت‌های لبنانی که در مانع‌تراشی و تاخیر در تشکیل دولت این کشور سهیم بوده‌اند است. همچنین منابع اروپایی خبر دادند که کشور‌های اتحادیه اروپا در حال بررسی تحریم‌هایی علیه سران سیاسی لبنان هستند که شامل بلوکه شدن حساب‌های خارجی و منع ترددشان به کشور‌های اروپایی می‌شود.

بورل در آخر اعلام کرد کشتی گیر افتاده در طوفان به کاپیتان نیاز دارد. به متصدیانی در بخش‌های مختلف نیاز دارد. در غیر اینصورت کشتی غرق می‌شود.

قطر: عربستان به حریری فشار می‌آورد

شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر امور خارجه قطر پیش از این در مصاحبه‌ای افشا کرده بود عربستان از طریق سعد حریری در امور داخلی این کشور دخالت می‌کند.

او در ادامه گفت: تا آنجا که من از لبنان شنیدم و آن را دنبال کردم، می‌توانم بگویم آنچه اتفاق افتاده است مداخله در امور کشور دیگری تلقی می‌شود. عربستان این روش را با حریری تمرین کرده است تا بتواند کشور‌های کوچک دیگر را تحت کنترل و فشار خود قرار دهد.

درخواست کمک جبران باسیل از حزب الله

«جبران باسیل»، رهبر جریان آزاد ملی لبنان که یک مسیحی است، چند روز پیش از سید حسن نصرالله درخواست کرد برای تشکیل دولت میانجی‌گری کند و گفت: «امروز می‌خواهم از دوستی کمک بگیرم، او کسی نیست جز جناب سید حسن نصرالله، از او می‌خواهم به عنوان حَکَم و فردی قابل اعتماد و صادق در این موضوع وارد شود، زیرا من به او و صداقتش اطمینان دارم و او می‌داند ما هدف گرفته شده‌ایم و کل آنچه اتفاق می‌افتد ضربه به ماست. او می‌داند ما در موضوع دولت از مسائل بسیاری چشم پوشی کردیم، سید حسن می‌دانم که تو حق را ناحق نمی‌کنی. من جبران باسیل بدون اینکه باری بر دوش تو بگذارم آنچه برای خودت بپذیری را می‌پذیرم. این ختم کلام من درباره دولت است.»

همچنین باسیل ضمن رد کردن ابتکار عمل «نبیه بری»، رئیس پارلمان لبنان مبنی بر انتخاب ۶ وزیر مسیحی، اعلام کرد او به دنبال اصلاحات نیست.

جبران باسیل نشان داد او هم برای حل مشکلات لبنان، در داخل این کشور به دنبال راه‌حل می‌گردد و تنها کسی که وظیفه اصلی تشکیل دولت را دارد و مدام برای حل مشکلات به خارج از آن سفر می‌کند سعد حریری است.

تلاش حزب‌الله برای پایان دادن به بحران تشکیل کابینه

روز گذشته شبکه لبنانی «المیادین» به نقل از منابع آگاه گزارش داد پس از درخواست «جبران باسیل» رئیس جریان آزاد ملی از حزب‌الله برای میانجیگری تحرکاتی برای حل مشکل شکل گرفته است. این منبع فاش کرد که حزب‌الله در حال تلاش برای آرام کردن اوضاع میان طرف‌هاست  تا شاید بتواند شرایط را برای تشکیل دولت آماده کند.

در ادامه این گزارش آمده است: حزب‌الله موفق شده از شدت تنش در “جنگ بیانیه‌ها” میان ریاست ‌جمهوری و رئیس پارلمان لبنان بکاهد و دلیل آن عدم پاسخگویی جنبش امل یا ائتلاف نبیه بری به سخنان اخیر باسیل بود. منابع مذکور افزودند، زمان فعلی حامل ابتکار‌های جدیدی نیست، اما ایده‌هایی مطرح است که ممکن است طی چند روز آینده علنی شوند.

یک کشور زمانی به وحدت و یکپارچگی می‌رسد که مقامات آن اختلافات را کنار بگذارند. با این حال آنچه در لبنان مشاهده می‌شود خلاف این است. مقامات لبنانی با باز گذاشتن راه دخالت بیگانه‌ها در کشورشان این کشور را تا مرز ورشکستگی اقتصادی و بن‎بست سیاسی کشانیده‌اند و باعث بروز بحران‌های سیاسی، اقتصادی و بهداشتی شده‌اند.

وابستگی برخی مقامات لبنانی به کشور‌های خارجی ابتکار عمل را از این کشور گرفته است. نخست وزیر مکلف تشکیل کابینه لبنان حل بحران را در خارج از این کشور می‌داند در صورتی که کشور‌های بیگانه اعم از فرانسه و عربستان نشان دادند که تنها مسئله‌ای که آن‌ها به دنبال آن هستند تامین منافع خودشان است.