ریاست جمهوری بایدن، برای ایران به چه معناست؟

مشهدنیوز/ پیروزی کاندیدای دموکرات در انتخابات ایالات متحده، امیدها را برای حیات‌بخشی دوباره به توافق هسته‌ای با ایران تقویت می‌کند، ولی بازگشت به شرایط سال‌های پیش از ترامپ کار ساده‌ای نخواهد بود.

تاثیرات انتخاب جو بایدن به عنوان رییس‌جمهور آینده ایالات متحده، به طور حتم شرایط جهان را دگرگون خواهد کرد. ولی این دگرگونی احتمالا بر هیچ جای دنیا بیش از ایران تاثیر نخواهد گذاشت.

بارقه‌های امید به آینده‌ای بهتر، که با امضای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میان ایران و قدرت‌های جهانی، در چشمان بسیاری از ایرانیان می‌درخشید، با خروج یک‌جانبه دونالد ترامپ از این توافق برجسته، رنگ باخت.

دولت ستیزه‌جوی ترامپ، تحریم‌های اقتصادی خود را بدون گذشت، یکی پس از دیگری اعمال کرد تا اینکه در پایان، به عنوان قسمتی از کارزار “فشار حداکثری”، تمام بخش مالی و دارایی ایران را در لیست سیاه گنجاند. این فشارها در کنار تاثیرهای دیگر، به افزایش تورم و کمبود دارو انجامید.بایدن قول داده این خط سیر را به سویی دیگر برگرداند، ولی مسیر پیش‌ِ رو همچنان مه‌آلود و پیچ‌درپیچ می‌نماید.

از یک طرف، رییس‌جمهور منتخب که در زمان انعقاد توافق هسته‌ای (برنامه جامع اقدام مشترک)، معاون‌اول رییس‌جمهور آمریکا بود گفته است اگر ایران به تعهدات برجامی خود بازگردد ایالات متحده نیز به این توافق باز خواهد گشت تا “آغازی باشد برای مذاکرات بعدی”.

از طرف دیگر، ایران گفته ابتدا ایالات متحده “باید به بازگشت به قانون و تعهدات بین‌المللی پایبند شود” و پس از آن گام‌های بعدی برداشته شود.

پس از اینکه تلاش‌های طرف‌های اروپایی برای بهره‌مندی ایران از منافع اقتصادی این توافق‌نامه شکست خورد دولت ایران درست در سالگرد خروج ایالات متحده از آن، در ماه می ۲۰۱۸، نسبت به کاهش تعهدات برجامی خود اقدام نمود.

ایران اعلام کرده پس از اینکه ایالات متحده به توافق بازگردد، دوباره به طور کامل به تعهدات خود پایبند خواهد شد.

وزیرخارجه ایران، محمدجواد ظریف، هفته گذشته به شبکه سی‌بی‌اس نیوز (CBS News) گفت ایران تحت هیچ شرایطی درباره مفاد برجام، مذاکره مجدد انجام نخواهد داد. او گفت: “اگر می‌خواستیم این کار را بکنیم می‌توانستیم چهار سال پیش با پرزیدنت ترامپ آن را انجام دهیم.”

《توقف در برابر توقف》

پس از ذکر این پیش‌زمینه، هنری رم (Henry Rome)، تحلیل‌گر ارشد امور ایران در شرکت مشاوره‌ای بررسی خطرات سیاسی گروه اوراسیا، که دفتر آن در ایالات متحده قرار دارد، پیش‌بینی می‌کند که هم ایران و هم ایالات متحده در ماه‌های نخست ریاست‌جمهوری بایدن محتاطانه رفتار کنند. او به الجزیره گفت: “بایدن انبوهی از گزینه‌ها برای فشار بیشتر بر ایران در اختیار خواهد داشت و ایران مراقب خواهد بود تا بیش‌ازحد برای مذاکره مشتاق نشان ندهد و پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری در خردادماه حرکت جدی و جدیدی نخواهد کرد.”

رییس‌جمهور ایران، حسن روحانی که به پایان دور دوم تصدی چهارساله‌اش نزدیک می‌شود، در میانه مردادماه کناره خواهد گرفت. جانشین او در انتخاباتی تعیین می‌شود که در ۲۹ خرداد ۱۴۰۰ برگزار خواهد شد.

در اسفندماه در انتخاباتی که تنها نزدیک به ۴۲درصد واجدان شرایط در آن شرکت کردند (پایین‌ترین میزان مشارکت در تاریخ چهل‌ساله جمهوری اسلامی) پارلمانی با اکثریت محافظه‌کار شکل گرفت.

هنری رم بر این باور است که دو کشور می‌توانند در سال آینده میلادی به صورت موقتی به یک توافق “توقف در برابر توقف” دست یابند، و این توافق احتمالا در نیمه دوم سال رقم خواهد خورد.

او این توافق احتمالی را اینگونه تشریح کرد: “ایران را ملزم خواهد کرد که برنامه هسته‌ای خود را متوقف نماید یا قسمت‌هایی از آن، همچون افزایش و آزمایش سانتریفیوژهای پیشرفته را به عقب برگرداند. در مقابل، ایالات متحده به ایران اجازه خواهد داد تا به یک سامانه مالی بین‌المللی دسترسی داشته باشد و همچنین بتواند نفت خام خود را به صورت قانونی صادر نماید، آن هم به احتمال بسیار زیاد، تا سقف حدود ۵۰۰هزار بشکه در روز.”

رم باور دارد که برای مذاکرات گسترده‌تر، احتمالا باید تا سال ۲۰۲۱ منتظر بمانیم.

توقف صادرات نفت ایران، یکی از هدف‌های اصلی دولت ترامپ بوده است. بر اثر تحریم‌های ایالات متحده، میزان صادرات نفتی ایران بیش از ۲/۵ میلیون بشکه در روز کاهش یافته، ولی ایران همچنان با ایستادگی در برابر تحریم‌های ایالات متحده، میزان نامعلوم صادر می‌کند.

 به گزارش رویترز، اطلاعات دریافتی از سه شرکتی که به رهگیری نفتکش‌ها می‌پردازند نشان داده است صادرات نفتی ایران در ماه سپتامبر (از ۱۱ شهریورماه تا ۹ مهرماه) افزایش چشمگیری داشته. ولی ارقام اعلام‌شده توسط این شرکت‌ها دقیق (و با هم برابر) نیست و در بازه‌ای گسترده، از ۴۰۰هزار بشکه تا ۱/۵میلیون بشکه در روز متغیر است.

《تلاش‌های گسترده اروپایی‌ها》

در پی خروج یک‌جانبه واشنگتن از برجام، امضاکنندگان اروپایی این معاهده مکررا از دولت ترامپ خواسته‌اند تا به تعهدات خود بازگردد. فرانسه، آلمان و انگلستان (سه کشور موسوم به E3) همچنین از افزایش فعالیت‌های هسته‌ای ایران ابراز نگرانی کرده‌اند.

 به گفته الی گرانمایه (Ellie Geranmayeh)، کارمند ارشد سیاسی در شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا (ECFR)، اروپا اکنون تلاش خواهد کرد که هرچه زودتر زمینه را برای بازگشت بایدن به برجام آماده کند.

 وی به الجزیره گفت: “فکر می‌کنم آنچه احتمالا خواهیم دید تلاش‌های گسترده دیپلماتیک از سوی دولت‌های E3 و اتحادیه اروپا باشد در برقراری ارتباط با تهران، که ببینند چه فرآیندها و شرایطی برای آمریکا قابل پذیرش خواهد بود تا دوباره وارد توافق شود و در واقع تحت چه شرایطی ایران به تعهدات کامل هسته‌ای در قبال برجام باز خواهد گشت. “

 گرانمایه باور دارد دولت بایدن باید تلاش خود را بکند تا پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری پیشِ رو در ایران با این کشور به یک چارچوب رسمی مشترک برسد، چرا که پس از آن دستیابی به یک سوگیری دیپلماتیک مشترک قابل‌توجه سخت‌تر خواهد بود.

 او گفت: “اگر در همه طرف‌های درگیر، اراده سیاسی لازم وجود داشته باشد از نظر فنی برای ایران مقدور و میسر است که فعالیت‌های هسته‌ای خود را تا پیش از نیمه خردادماه تا محدوده تعیین‌شده در برجام کاهش دهد.”

《پابرجایی ساختار تحریم‌های فراگیر》

 با این وجود، در طرف ایالات متحده همه‌چیز می‌تواند پیچیده‌تر باشد. دولت ترامپ در یک سال گذشته مجموعه‌ای از اقدامات را به عمل آورده که می‌تواند کار را برای بازگشت احتمالی دولت بایدن به توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها دشوارتر کند.

بیشتر این اقدامات عبارت‌اند از هدف گرفتن اشخاص حقیقی و حقوقی غیرمرتبط با پرونده هسته‌ای، که برخی‌شان پیش‌تر نیز به خاطر پرونده هسته‌ای تحریم شده بودند.

این‌بار این تحریم‌‌ها اشخاصی را در بر می‌گرفت که به جرایمی مرتبط با “تروریسم” و نقض حقوق بشر متهم بودند.

تازه‌ترین نمونه آن در ۲۶اُم اکتبر (۵اُم آبان‌ماه) روی داد که وزارت خزانه‌داری ایالات متحده تحریم‌های جدیدی بر وزارت نفت، شرکت ملی نفت، و شرکت ملی نفتکش ایران وضع نمود. آمریکا دلیل این تحریم‌های جدید  را “حمایت مالی” از نیروی قدس، شاخه نظامی برون‌مرزی سپاه پاسداران اعلام نمود.

وزیر نفت ایران، بیژن زنگنه نیز در لیست سیاه قرار گرفت.

 در همان روز، نماینده ویژه ایالات متحده در امور ایران، الیوت آبرامز به نشنال(The National) گفت که دولت بایدن ، حتی اگر این قصد را داشته باشد، نخواهد توانست همه تحریم‌های وضع‌شده ایالات متحده بر ایران را لغو کند. او گفت: “هم‌اکنون ایالات متحده ساختاری فراگیر از تحریم‌ها بنا نهاده که تا مدت‌ها پابرجا خواهد بود.”

 گرانمایه، از شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا، می‌گوید: “برای حیات‌بخشی دوباره به برجام، تحریم‌های مرتبط با پرونده هسته‌ای می‌تواند و باید برداشته شود، ولی دولت بایدن برای برداشتن دیگر تحریم‌های اختصاص‌یافته، در کنگره نیز دشواری‌هایی خواهد داشت. این دشواری‌ها از موانع سیاسی داخل کشور سرچشمه می‌گیرند، جایی که جمهوری‌خواهان اکثریت را در مجلس سنا در دست خواهند داشت و جلوی موضع‌گیری ترم بایدن در برابر ایران خواهند ایستاد. دولت‌های اروپایی حاضر در برجام باید با نگاهی واقع‌گرایانه، درخواست ایران مبنی بر جبرانِ [خسارت‌ها] را از راه پیشنهاد بسته‌ای اقتصادی اجابت نمایند تا بتوانند برای توافق هسته‌ای اعتمادسازی بیشتری انجام دهند.”

《عمل‌گرایی محتاطانه》

 محسن شریعتی‌نیا، استادیار روابط بین‌الملل در دانشگاه شهیدبهشتی تهران، نیز باور دارد بازگشت ایالات متحده به توافق هسته‌ای، سریع و آسان نخواهد بود.

 او گفت آنچه در چهارسال گذشته بین دو کشور رخ داده (دوره بالا گرفتن تنش‌ها که در آغاز سال جاری میلادی نیز با کشته‌شدن سرلشکر قاسم سلیمانی توسط حمله پهپادی ایالات متحده به اوج خود رسید) و انتخابات ریاست‌جمهوری پیشِ روی ایران، تنها به پیچیده‌تر شدن مساله خواهد انجامید.

 وی به الجزیره گفت: “احتمالا گزینه دولت روحانی، سرعت بخشیدن به روند بازگشت ایالات متحده به توافق هسته‌ای خواهد بود تا فشار تحریم‌ها را کاهش دهد و بتواند برجام را به عنوان مهم‌ترین دستاورد دولت حفظ کند.”

 شریعتی‌نیا گفت توافق هسته‌ای و رفتار ایالات متحده در قبال آن، به سیاستمداران در ایران درس‌های ارزشمندی آموخت؛ اینکه در روابط بین‌الملل چیزی برای همیشه ثبات ندارد و هم اینکه همه‌چیز قابل پیش‌بینی نیست.

 او گفت: “پیش‌بینی من این است که رییس‌جمهور آینده ایران، صرف‌نظر از وابستگی سیاسی، یک عملگرای محتاط خواهد بود که در عرصه سیاست بین‌الملل، نه نگاهی خصمانه دارد، و نه عاشقانه.”

 در روزهای پایانی شهریورماه، بایدن در برنامه‌ای که از شبکه سی‌ان‌ان (CNN) پخش می‌شد، با علائم و اشارات اینطور گفت که دولت وی نیز بر فعالیت‌های منطقه‌ای و برنامه موشکی ایران تمرکز خواهد نمود.

 گرانمایه گفت پیش‌بینی او این است که ایران، به ویژه در دوره روحانی، در باب این دو مقوله وارد مذاکره نخواهد شد. وی گفت ممکن است ایران و ایالات متحده در مناطق کلیدی، همچون عراق و افغانستان، موضع‌گیری فعالِ “آرامش در برابر آرامش” را در دستور کار خود قرار دهند.

 او ادامه داد: “ولی تصور اینکه گفتگوی مستقیم همه‌جانبه‌ای بین آمریکا و ایران برقرار شود دور از ذهن می‌نماید. اینگونه گفتگوها باید در بستر نشست‌های چندجانبه و مورد به مورد انجام پذیرد.”

پایان پیام/