البته در حوزه مدیریت زیارت در شهری مذهبی همچون مشهد مواردی چون متولیان متعدد و نامشخص بودن انتظارات در این حوزه باعث بروز مسائل متعددی شده است. از آنجایی که مدیریت زیارت چندبخشی است و باید تمام دستگاه‌ها و ارگان‌ها در این حوزه پای کار باشند نیاز به هماهنگی‌های ویژه‌ای در این خصوص وجود دارد.

وجود متولیان متعدد در شهری مذهبی باعث می‌شود مدیریت یکپارچه و استراتژیک در سطح شهر دیده نشود و ساکنان شهر ناهماهنگی‌های مختلفی میان بخش‌های عمومی و خصوصی را شاهد باشند. بنابراین جهت به سرانجام رسیدن امور به نحو مطلوب باید نهادهای مختلف در امر مدیریت زیارت با یکدیگر هماهنگی و تعامل داشته باشند.

نامشخص بودن انتظارات در امر زیارت منجر به این می‌شود که کیفیت مدیریت در این حوزه کاهش یابد؛ بنابراین معاونت زیارت در استانداری بایستی این هماهنگی‌ها را انجام دهد تا مدیریت بهتری در امر زیارت برای زائران به وجود آید تا با یک مدیریت واحد در این حوزه هم‌افزایی‌هایی صورت گیرد.

اغتشاش بصری، هویتی و عملکردی از نقاط منفی مدیریت زیارت در مشهد است

سعید خدیوی، عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی، در خصوص مدیریت زیارت شهر مشهد به ایسنا گفت: به طور کلی مساله زیارت یکی از موضوعاتی است که به دلیل مشخص نبودن مسئول و متولی امر زیارت که تنها مختص شهر مشهد نیست، باعث شد نتوانیم قضاوت درستی در رابطه با مقوله زیارت داشته باشیم.

وی ادامه داد: موضوع زیارت در شهرهای مختلف مانند مشهد که متولیان مجزایی دارد، باعث می‌شود نتوان با یک مدیریت واحد و فرماندهی مشخص در این حوزه مواجه بود اما اگر بخواهم یک قضاوت حداقلی در رابطه با اتفاقات مثبتی که در شهر مشهد و به طور خاص در حوزه مدیریت زیارت رخ داده، داشته باشم، به نظر می‌رسد هزینه‌ ارائه خدمات به زائران و مسافران نسبت به شهرهای دیگر بسیار پایین‌تر است.

خدیوی بیان کرد: البته در این حوزه همه ذی‌نفعان به ویژه بخش خصوصی نقش پررنگ‌تری داشته‌اند؛ بنابراین می‌توان ادعا کرد امروز شهر مشهد یک سفر ارزان و باکیفیت را در مقایسه با سایر شهرهای ایران برای ایرانیان و کشورهای همسایه فراهم کرده است.

وی در خصوص نقاط منفی مدیریت زیارت در شهر مشهد تصریح کرد: موضوعی که بسیار آزاردهنده است و به طور کلی می‌توان مقصر آن را گروه یا نهاد خاصی دانست، اغتشاش بصری، هویتی و عملکردی در حوزه زیارت است.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی اظهار کرد: بخش زیادی از این اغتشاشات بصری یا معنایی که در کالبد، عملکرد و حتی در وضعیت بافت مرکزی شهر مشهد دیده می‌شود، کیفیت زیارت را کاهش داده و باعث شده مردم آن‌گونه که باید و شاید با امر زیارت ارتباط برقرار نکنند؛ بنابراین به نظر می‌رسد این موضوع ناشی از نامشخص بودن انتظارات‌مان از زیارت در دوران مدرن است.

وی با اشاره به اینکه بخشی از تلاش‌ها در سند کمی و کیفی زیارت انجام شده، اظهار کرد: با این وجود اما به نظر می‌رسد این سند نیاز به بازنگری دارد و نیازمند این است که تبدیل به یک گفتمان مورد اجماع میان نخبگان و ذی‌نفعان زیارت شود. البته اگر این موضوع مورد اجماع گروه‌های مختلف نباشد، این اغتشاش بصری و ناهماهنگی در عملکرد حوزه‌های مختلف زیارت گسترش پیدا خواهد کرد که ثمره آن کاهش کیفیت زیارت و گردشگری در شهر مشهد آن هم در بلند مدت خواهد بود.

خدیوی اضافه کرد: بنابراین این موضوع یکی از مهم‌ترین نقاط منفی است که در حوزه مدیریت زیارت وجود دارد و نظام حکمرانی باید بتواند زیارت را به صورت مطلوب پیاده کند. اینکه حوزه‌های مختلف زیارت در بخش‌های گوناگون و در گونه‌های مختلف گردشگری شهر گسترش پیدا کند، ایرادی ندارد و باید آن را پذیرفت اما باید با برنامه‌ریزی و در چارچوب منظومه زیارت به ارتقای کیفیت سفر کمک قابل توجهی کرد.

وی خاطرنشان کرد: امر زیارت را با مرزگذاری نمی‌توان مدیریت کرد بلکه باید مجموعه حرم یا ساحت مقدس قدسی که آستان قدس رضوی مستقیما آن را مدیریت می‌کند، تحت مدیریت، نظارت و برنامه‌ریزی آن نهاد نیز باشد. همچنین باید برای مدیریت مجموعه پیرامونی در بافت مرکزی شهر هماهنگی مستقیم بین آستان قدس رضوی و شهرداری مشهد صورت گیرد.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی عنوان کرد: در کنار این مجموعه شهرداری در مرز شهر مشهد باید بیشترین نقش را در هماهنگی با استانداری داشته باشد. همچنین لازم است معاونت زیارت در استانداری در سطح استان و در سطح ارتباط با کشور سعی بر مدیریت زیارت داشته باشد. در مجموع مدیریت زیارت در مشهد نیازمند همکاری بین آستان قدس رضوی، شهرداری و استانداری است.

خدیوی گفت: به نظر می‌رسد این تقسیم‌بندی مبتنی بر جغرافیا در حوزه مدیریتی می‌تواند به ارتقای کیفیت زیارت و شفاف شدن تقسیم وظایف هر کدام از این دستگاه‌ها کمک کند. البته این دستگاه‌ها باید قاعدتا در همراهی و همکاری با یکدیگر باشند. در حال حاضر عملکردها اینگونه است و نوع رفتاری که استانداری در سطح استان و در مراوداتی که با مرکز انجام می‌دهد، مبتنی بر منشا قدرتی است که از مرکز دریافت می‌کند. شهرداری هم اینگونه است اما نقش‌ها باید جدی‌تر باشد؛ به خصوص نقش آستان قدس رضوی در حوزه پیرامونی حرم که بسیار دارای اهمیت است.

آستان قدس رضوی باید محور زیارت باشد

حسین رضایی، سخنگوی جمعیت خدمتگزاران زائران پیاده امام رضا(ع)، اظهار کرد: به عقیده من آستان قدس رضوی باید محور زیارت باشد تا در روند کاری موجود بتواند مدیریت بهتری داشته باشد. البته دولت با تشکیل معاونت زیارت در استانداری خراسان رضوی توانست در جهت همسویی با سایر ادارات این مدیریت را به خوبی انجام دهد اما این معاونت باید تقویت شود زیرا تمام اداراتی که در مشهد فعالیت می‌کنند، به نوعی خدمات‌شان به زائران باز می‌گردد.

وی اضافه کرد: تمام کسانی که مدیریت زیارت را قبول می‌کنند، تنها هدف‌شان خدمت به زائر است و این فعالیت بسیار خوبی به شمار می‌رود اما باید در برخی از حوزه‌ها حتما هماهنگی داشته باشیم و یک مدیریت واحد امر زیارت را بر عهده گیرد.

رضایی با اشاره به اینکه ما در حوزه زائران پیاده به این وفاق مدیریتی رسیده‌ایم، اضافه کرد: معاونت زیارت توانست به خوبی به این حوزه کمک کند چراکه از ظرفیت دولتی برای این زمینه استفاده شد. برای مثال در مدت اخیر سیستم‌هایی مرتبط با زیارت و حاکمیت مانند امنیت و بهداشت برای رفاه حال زائران به کار گرفته شد.

مشهد شهری جهانی است

مهدی سالاری منش، رئیس اداره خدمات زیارت معاونت گردشگری و زیارت سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری مشهد نیز به ایسنا گفت: شهرداری مشهد در سال‌های اخیر در رابطه با مدیریت زیارت اقدامات مربوط به این حوزه را انجام داده است. مشهد شهری جهانی است که هر سال تعداد زیادی زائر خارجی به آن سفر می‌کنند. بنابراین این شهر باید به همین اندازه نیز رشد کند تا بتوان شاهد سفر زائران جدید از کشورهای مختلف به این منطقه بود. با توجه به این وضعیت باید شرایط خدمت‌رسانی برای زائران به خوبی فراهم شود.

سالاری‌منش خاطرنشان کرد: مدیریت زیارت چندبخشی است و باید تمام دستگاه‌ها و ارگان‌های مختلف پای کار آن باشند. این چندبخشی بودن کار را دشوار کرده و باید مدیریت واحدی در این حوزه وجود داشته باشد و لازم است در این مسیر هم‌افزایی صورت گیرد. یکی از نکات بسیار مهم در حوزه مدیریت زیارت معرفی شهر مشهد در سطح کشورهای اسلامی است. در واقع باید نقش و جایگاه شهر مشهد در سطح کشورهای اسلامی طرح موضوع شود.

ارگان‌های متولی حوزه گردشگری در مشهد سیاست‌ها و برنامه‌های خاص خود را دارند

رضا رضوانی، پژوهشگر پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی هم به ایسنا گفت: ارگان‌های متولی حوزه گردشگری در مشهد سیاست‌ها و برنامه‌های خاص خود را دارند که تنها با هماهنگی یکدیگر می‌توانند بستر یک زیارت مناسب برای زائران را فراهم کنند.

وی عنوان کرد: در شهر مشهد تمام بخش‌های خصوصی و عمومی خدمات مختلفی را ارائه می‌کنند و این موضوع نشان می‌دهد مدیریت شرایط مشهد برای گردشگران پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و به معنای واقعی یک سازمان به تنهایی نمی‌تواند امور شهر را اداره کند زیرا این یک حوزه فرابخشی است و هر کدام از سازمان‌ها زیر نظر یک وزارتخانه خاص فعالیت دارد که به صورت متمرکز از تهران سیاست‌ها و برنامه‌های آن ابلاغ و تعیین می‌شود.

رضوانی تصریح کرد: آستان قدس رضوی خود را متولی زائران در محدوده حرم می‌داند، بیرون از محدوده حرم بر عهده شهرداری است و علاوه بر شهرداری که معاونت گردشگری دارد، سازمان میراث فرهنگی و استانداری هم به فعالیت‌ها و وظایف خود نیز در این زمینه می‌پردازند. به طور کلی سیاست‌گذاری ما از بالا به پایین است؛ در حالی که در کشورهای توسعه‌یافته این فرایند از پایین به بالاست. بنابراین برای مدیریت یک شهر باید مجموعه‌های آن شهر در زمینه‌های مختلف تصمیم‌گیری کنند.