بازگشتی که می‌تواند خیلی سخت‌تر و ریسکی‌تر باشد.

مشهدنیوز/ رییس‌جمهور منتخب، جو بایدن در کارزارهای خود آشکارا می‌گفت که دولت وی علاقمند است به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران برگردد. و با این کار بنیان سیاست خارجی پرزیدنت دونالد ترامپ در خاورمیانه را زیر و رو خواهد کرد.

 اما پس از سه سال که از “فشار حداکثری” تحریم‌های ترامپ می‌گذرد، و شکاف بی‌اعتمادی میان تهران و واشنگتن بسیار ژرف‌تر شده، چنین خواسته‌ای دورتر و سخت‌تر از به دست خواهد آمد که به چشم می‌آید.

 بهنام بن‌طالب‌لو، کارمند ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، چند روز پس از انتخابات ایالات متحده به سی‌ان‌بی‌سی گفت: “میزان ناامیدی دولت بایدن در رسیدن به توافق با ایران مهم نیست، پاسخ ایران است که مهم‌تر است.”

 مقامات ایران برای بازگشت به برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) شروطی گذاشته‌اند همچون اینکه واشنگتن امتیازات جدی بدهد و خسارت‌های اقتصادی که تحت تحریم‌های ترامپ به کشورشان وارد شده “جبران نماید”. اقتصاد ایران از زمان خروج یکجانبه ترامپ از این توافق چندجانبه به طور میانگین هر سال ۶٪ کوچکتر شده است. توافق هسته‌ای در زمان دولت اوباما جوش خورد تا فعالیت‌های هسته‌ای ایران را متوقف نماید و در مقابل، تحریم‌های ایران رفع شود.

“زهر سیاسی!”

 رایان بوهل(Ryan Bohl)، تحلیلگر امور خاورمیانه در شرکت مشاوره ریسک استراتفور(Stratfor) گفت: “می‌توان چشم داشت دولت بایدن برای بازگشت به میز مذاکره با ایران تلاش کند ولی مانع اصلی این است که شاید خود ایران تمایلی به این مذاکره نداشته باشد، مگر آنکه ایالات متحده امتیازات چشمگیری بدهد؛ که چنین چیزی حتی در دوره ریاست‌جمهوری بایدن هم هوادار چندانی نخواهد داشت.”

 دیو دز راچز(Dave Des Roches)، استادیار دانشگاه دفاع ملی در واشنگتن دی‌سی می‌گوید: “اینگونه امتیازدهی در داخل ایالات متحده [سر کشیدنِ] 》جام زهر《 تلقی خواهد شد. دولت بایدن در خواهد یافت که ابزارش از آنچه می‌توانست در سال ۲۰۱۶ در اختیار دولت هیلاری کلینتون باشد بسیار محدودتر است.”

 راچز در ادامه گفت: [دولت ترامپ تا پایان دوره ریاست جمهوری وی، همچنان تحریم‌های بیشتری بر جمهوری اسلامی تحمیل می‌کند و هرچند بایدن می‌تواند بسیاری از آنها را با صدور فرمان اجرایی لغو کند]، “ایران مایل به بازگشت به برجام نخواهد بود مگر اینکه امتیازاتی از ایالات متحده بگیرد، همچون رفع تحریم‌های حزب‌الله، برنامه موشکی و نقض‌کنندگان ایرانی حقوق بشر.”

 فعالیت‌های نظامی نیابتی ایران در خاورمیانه و غنی‌سازی اورانیوم در طول کارزار فشار حداکثری، به جای اینکه کاهش یابد افزایش پیدا کرده است.

 بایدن گزینه‌های چندانی ندارد.

 بایدن در ماه سپتامبر نوشت در صورت رسیدن به ریاست جمهوری “راه مطمئنی برای بازگشت به دیپلماسی، به تهران پیشنهاد خواهد داد و چشم‌انداز توافق هسته ای را گسترده‌تر و قدرتمندتر خواهد ساخت و در عین حال به موضوعات دیگر مورد مناقشه همچون حقوق‌بشر و فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران نیز خواهد پرداخت.”

 ولی از آنجا که احتمال دارد دولتی سرسخت‌تر در ایران روی کار بیاید(در انتخابات ژوئن ۲۰۲۱، برابر با خردادماه ۱۴۰۰)، و با وجود بی‌اعتمادی شدید رهبر، آیت‌الله علی خامنه‌ای، که مستمرا از مذاکره با آمریکایی‌ها انتقاد می‌کند، دستیابی به توافقی گسترده‌تر که پیشرفت‌های تسلیحاتی ایران و حمایتش از نیروهای نیابتی منطقه‌ای را هم محدود کند در بهترین حالت چالشی بسیار جدی خواهد بود.

 بوهل گفت: “دموکرات‌ها نمی‌خواهند به این راحتی با ایران کنار بیایند. بایدن گزینه‌های چندانی در برابر ایران ندارد.”

 تهران در پاسخ به نقض برجام توسط ایالات متحده،  تولید اورانیوم غنی‌شده خود را به بیش از میزان تعیین‌شده در توافق رسانده و فعالیت‌هایش را از نیمه دوم ۲۰۱۹ بسیار افزایش داده است، گرچه این روند افزایشی در ماه‌های اخیر کند شده است.

 در پی اجرای برجام در سال ۲۰۱۶، قانونگذاران بین‌المللی انرژی هسته‌ای، ظرفیت مجاز سوخت هسته‌ای ایران را چنان کاهش دادند که همواره یک سال تا دستیابی به بمب هسته‌ای فاصله داشته باشد؛ که اکنون به باور کارشناسان این فاصله به سه ماه تقلیل یافته است.

 با این وجود، به گفته کارشناسان،  سال‌ها فشار حداکثری و اقتصادِ در آستانه فروپاشی ممکن است تهران را وادار به مذاکره کند. رییس جمهور ایران، حسن روحانی، در صورت جلب رضایت خامنه‌ای، شاید پیش از سر آمدن دوره‌اش، شانس خود را برای بازگشت به توافق بیازماید، هرچند صدور چنین مجوزی [از سوی رهبر] بسیار دور از ذهن می‌نماید.

 ترس از بازگشت ترامپ

 ولی برای بایدن، پس از سر کار آمدن، توافق با ایران از اولویت چندانی برخوردار نیست: شش ماه نخست ریاست جمهوری وی صرف مبارزه با همه‌گیری کروناویروس و رسیدگی به اقتصاد آسیب‌دیده ایالات متحده خواهد شد.

 و کارشناسان امنیت ملی در داخل ایالات متحده درباره اینکه در صورت بازگشت مشتاقانه واشنگتن به توافق، ایران واقعا به مفاد آن پایبند بماند ابراز تردید می‌کنند.

 کرستن فونتنرُز(Kirsten Fontenrose)، مدیر امنیت بنیادی خاورمیانه اسکوکرافت(Scowcroft) در شورای آتلانتیک(Atlantic Council) به سی‌ان‌بی‌سی گفت: “شاید بایدن برای اینکه ایرانیان را تحریک و تشویق کند که دوباره به گفتگوهای هسته‌ای بازگردند و شاید حتا درباره رفتارهای منطقه‌ای‌شان نیز حاضر به گفتگو شوند به آنها پیشنهاد لغو برخی تحریم‌ها را بدهد، ولی احتمال آن می‌رود که ایران از این حسن‌نیت آغازین بهره‌برداری کند و هرچه می‌تواند از دولت بایدن بیشتر امتیاز بگیرد و در مقابل، امتیازات بسیار ناچیزی بدهد.”

 در همین حال در تهران، بدون توجه به اینکه چه میزان حسن‌نیت از سوی بایدن ابراز خواهد شد، همواره این نگرانی که ترامپ یا کسی مانند او در سال ۲۰۲۴ روی کار بیاید در پس ذهن مقامات ایران باقی خواهد ماند.

 امیر هنجانی از کارکنان موسسه کینسی(Quincy Institute) به سی‌ان‌بی‌سی گفت: “هر توافقی که با جو بایدن صورت بگیرد، رییس جمهور بعدی می‌تواند بیاید و آن را لغو کند. پس چه کار می‌توان کرد که توافق پایدار بماند؟ آزمون واقعی برای هر توافقی همین خواهد بود. ولی هر مذاکره‌کننده ایرانی -که آدم اصلا دوست ندارد به جای او باشد- مجبور خواهد بود به ایران برود و درباره آن به رهبر پاسخگو باشد، به سپاهی‌ها؛ که این کار بسیار دشوار خواهد بود.”

پایان پیام/

برگردان: شاهین طاقتی